Coleoptera türlerinin laboratuvarda yetiştirilmesi
Yazı içeriğinde neler var?
Adli araştırmalarda Coleoptera türleri yetiştirilirken sinekler için kullanılan yöntemlere benzer prosedürler uygulanacaktır.
Uygulanacak yöntemde çoğu post böceği türü için karaciğer, tavuk ya da et gibi besin kaynakları yeterli olabilir. Ancak bu besinler yetiştirme kabına alınmadan önce olabildiğince kurutulmalıdır ve yetiştirme süresince kuru tutulmalıdır. Özellikle Dermestes türleri her çeşit kuru hayvansal materyalde kolaylıkla yetiştirilebilir.
Benzer şekilde Scarabaeidae birçok Dermestes türü ile aynı ortam şartlarında yetiştirilebilir. Dermestid larvaları, sinek larvaları gibi nemli veya ıslak ortamlardan hoşlanmaz, böyle ortamlardan uzaklaşırlar. Diğer taraftan bu larvalar ışığa negatif tepki gösterirler ve kaçarlar. Genellikle cesedin altında ışık görmeyen bölgelerde toplanırlar. Bu nedenle kullanan besin kaynağı kurutulmalı ve yetiştirme ortamı olabildiğince ışık almayan yerde tutulmalıdır.
Her ne kadar yetiştirme ortamı ve besin kaynağı kurutulsa da larvalar için petri kabı içerisinde su verilmelidir.
Sinek larvaları için uygulanan yöntemlerde olduğu gibi pupa öncesi safhada olan larvaların göçünün sağlaması ve uygun ortamın bulunması gerekir. Eğer böyle bir ortam sağlanmıyorsa yetiştirme ortamı günlük olarak kontrol edilmeli ve yeni pupaya giren örnekler başka kaplara alınmalıdır. Eğer bu pupalar alınmazsa diğer larvalar tarafından tüketilecektir.
Kanibalisim yaygın olmasa da özellikle besin kaynağında azalma olması durumlarında, aynı türün larvalarının birbirlerine saldırdıkları bilinmektedir. Bu nedenle çalışma sırasında dikkatli olunmalıdır ve özellikle çalışmalarda larva\besin kaynağı oranı sabit tutulmalı, gelişimin her periyodu kontrol altında tutulmalıdır.
Adli çalışmalarda kullanılan Silphidler genellikle büyük böceklerdir (10-35 mm büyüklüğünde) ve çoğunlukla çürümüş organik materyallerle beslenirler. En yaygın habitatları büyük omurgalı hayvanların cesetleridir, ancak bazen küçük omurgalıların cesetlerinde de tespit edilmişlerdir. Birçok Coleoptera takım üyesi gibi Silphidae türünün ergini cesetle beslenir ve larvaları ileri çürüme aşamasındaki hayvansal materyalleri tercih ederler. Ancak erginler cesetle beslendiği kadar özellikle sinek larvaları olmak üzere ceset üzerinde bulunan diğer böceklerle de beslenirler.
Larvalar üç aşama geçirir ve yaklaşık olarak 22-26 gün içerisinde gelişim tamamlanır. Larval dönem tamamlandığı zaman, larvalar cesedi terk eder ve pupa dönemine girebilmek için toprağın yumuşak kesimine gömülürler. Bu nedenle, göç eden sinek larvaları gibi Silphidae türlerinin pupa ve larvalarını toplayabilmek için olay yerinde toprak çok iyi araştırılmalıdır. Pupal dönem türe ve sıcaklığa bağlı olarak genellikle 15 gün sürer.
Silhidlerin yaşam döngüleri çok fazla kompleks değildir. Sinek larvaları cesette görüldüğü zaman yani çürümenin ilk safhaların da bu böceklerde gözlenebilir. Ancak bu böcekler besin için rekabet etmekten kaçınırlar, bu nedenle yumurtlamak için sinek larvalarının göçünü beklerler.
Yumurtaların açılıp larvaların çıkması 2-7 gün sürer. Yumurtadan çıkan larvalar ceset üzerine tırmanarak beslenmeye başlarlar 10-30 gün süreyle beslenen larvalar üç evre geçirdikten sonra cesedi terk ederek torağa girerler. Uygun bir ortam bularak pupa evresine girerler 14-21 gün sonra ergin bireyler çıkar. Adli araştırmalar da topraktan toplanan Silphid örnekleri daha kritiktir.
Çünkü ölüm sonrası geçen sürenin belirlenmesinde bu örnekler kullanılmalıdır.
Hem ergin hem de larva formundaki Silphidae türleri kolaylıkla toplanarak laboratuarda yetiştirilebilir. Küçük bir akvaryum tabanına yaklaşık 5 cm’e kadar yumuşak toprak doldurulur ve toprak üzerine örneklerin saklanabilmesi için birkaç tane ağaç yaprağı yerleştirilir. Yumruk büyüklüğünde tavuk, ciğer veya et yeterli olacaktır.
Örneklerin su ihtiyacını karşılamak için ıslatılmış pamuk koyulabilir. Larvalar yetiştirilme ortamına alındığında besin kaynağının hemen altındaki toprağa yerleşerek yaklaşık 2 hafta beslenirler. Silphidae türlerinin başarılı bir şekilde yetiştirilmesi büyük oranda türlerin mevsimsel durumlarına bağlıdır. Bu nedenle çeşitli sıcaklık derecelerinde yetiştirilmesi denenmelidir.
Beslenmekte olan sinek larvalarını ölmüş ergin sinekler ve bitkisel materyallerin yetiştirme ortamına yerleştirilmesi tavsiye edilmektedir. Çünkü Silphidae yalnızca çürümüş etle beslenmez. Yine sinek larvalarının yetiştirilmesinde uygulanan prosedürler bu familya içinde uygulanmalıdır. Günlük olarak yetiştirme ortamı kontrol edilmeli ve birkaç örnek saklama solüsyonuna alınmalıdır.
Çok fazla ekonomik önemi olmamasından dolayı bu familyanın habitat seçimi ve hayat döngüsü hakkında çok fazla bilgi yoktur. Ancak birkaç türünün ekonomik öneme sahip olması nedeni ile üzerinde çalışma yapılmıştır. Zararlı bazı böceklerin predatörü olan bu türler adli araştırmalarda da kullanılabilmektedir.
Coleoptera takımından Staphylinidae familyasına bağlı türlerin larvaları hayvansal ya da bitkisel materyallerde 9 gün 2 ay arasında beslenmektedir. Cesetler üzerinde görülen türler genellikle diğer böcek larvalarının predatörüdürler. Diğer adli öneme sahip böceklerin aksine ceset üzerindeki yoğunlukları cesedin çürümesi ile bağlantılı değildir. Ancak cesedin nemli olması son derece önemlidir çünkü bu böcekler kuru ortamları tercih etmezler.
Tipik olarak ceset üzerinde kolonize olamazlar ve diğer birçok coleopter türü gibi genellikle sinek larvalarını besin olarak tercih ederler. Adli çalışmalarda ergin ve larva formlarının birlikte toplanması tavsiye edilir. Erginleri larvalarına oranla daha yaygın bir şekilde görülür. Çünkü larvaları özellikle gün ışığında saklanmaktadır.
Ergin ve larvalar toplandıktan sonra küçük yetiştirme kaplarında yetiştirilebilirler. Bu kapların tabanına 2.5-5 cm yumuşak toprak doldurulur. Besin olarak çürümekte olan bitkisel ve hayvansal materyaller ve hafif nemlendirilmiş süt tozu kullanılabilinir. Diğer taraftan canlı kurtçukların ve ölü ergin sineklerin diyet olarak verilmesi yetiştirme başarısını artıracaktır.
Doğal ortamlarında kurtçukları ve ergin sinekleri diğer besin kaynaklarını tercih ettikleri tespit edilmiştir. Su kaynağı olarak ıslatılmış pamuk kullanılabilir. Genel olarak karanlıkta beslendikleri için örnekler daima karanlık ortamda tutulmalıdır. Yumurtadan ergin bireye gelişmeleri yaklaşık olarak 6 hafta sürer. Ve bu gelişim sıcaklıkla doğru orantılıdır.
Larvaların kanibalistik oldukları bilinmektedir. Bu nedenle entomolojik kanıtların zarar görmemesi için larvaların tek tek yetiştirilmesi tavsiye edilir.
Adli kanıtların toplanması, canlı örneklerin taşınması laboratuarda yetiştirilmesi örneklerin değerlendirilmesi ve korunması adli entomoloğun sorumluluğundadır. Bu nedenle bu alanda çalışan entomolog adli açıdan önemli böcekler hakkında yeterli bilgiye sahip olmalı ve entomoloji alanında uzmanlığa sahip olmalıdır.
Adli entomoloğun yapacağı yanlış bir uygulama ya da değerlendirme geri dönüşümsüz hatalara neden olabilir.
Yazı kaynağı olarak üniversite ders notları için düzenlediğim “Adli Entomoloji” ders notlarından derleme yapıldı, teşekkürler.