ceset kaldırılmadan önce veri toplanması neden önemlidir
Entomolojik verilerin doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi adli jüri tarafından kabul edilmesi için, örneklerin doğru ve yeterli bir şekilde toplanması ve korunma tekniklerinin uygulanmasına, örneklerin etiketlendirilmesine ve veri kayıtlarına ihtiyaç vardır. Peki olay yerinden veri toplanması, özellikle ceset kaldırılmadan önce veri toplanması neden önemlidir?
Yazı içeriğinde neler var?
Doğru entomolojik veriler mahkeme kayıtları için son derece gereklidir. Buna ek olarak karşı tarafın avukatları uzman entomoloğun verilerini, kayıtlarını ve uygulanan tekniklerini çürütmek için çalışacaktır. Böyle kritik durumlardan uzak kalmak için çalışmanın her aşamasında çok dikkatli olunmalı, sürekli kayıtlar alınmalı ve örnekleme çalışmaları kontrollü ve yeterli düzeyde yapılmalıdır.
Bakınız: Farklı ortam özelliklerinde entomolojik kanıtlar nasıl toplanır?
Hızlı uçan böceklerin ve hızlı hareket eden böceklerin toplanmasında böcek yakalama ağı (Atrap) oldukça kullanışlıdır.
Cesetler üzerinde görülen ergin böcekler oldukça hızlı hareket eder ve ani bir şekilde yön değiştirebilirler. Bu nedenle uygun bir atrap, örnekleme bilgisi ve tecrübesi gerekir. Adli çalışmalar için kullanılacak atrabın ölçüleri: 20-25 cm çember çapı, 1,5-2 m file uzunluğu, ve 0,5 cm den küçük file gözenekleri olmalıdır.
Atrap çeşidi kadar kullanılan yöntem de çok önemlidir. Örnek toplama işlemi 4-5 kez tekrarlanmalıdır. Böylece tüm türleri temsil edebilecek kadar yeterli sayıda örnek elde edilebilir.
Toplama işlemi bittikten sonra, böcekler filenin bir köşesinde toplanır ve file geniş ağızlı bir öldürme kabının içine sokulur ve kapak kapatılır.
Öldürme kabında taze etil asetat içeren talaş ya da birkaç tane pamuk yumağı bulunur. Bu kap içinde böcekler birkaç dakika içinde ölür.(Genellikle 3-5 dakika yeterli olur) Böcekler öldürme kabında, özellikle sıcak havalarda çok fazla bırakılmamalıdır. Aksi takdirde birçok taksonomik karakter bozulmakta ve kullanılmamaktadır.
Örnekler daha sonra % 75’lik etil alkol içeren şişeler içerisine alınabilir.
Bakınız: Cesetten Sonra ve Otopsi Sırasında Örneklerin Toplanması
Bazen ergin böcekler direk etil alkol içine alınarak öldürülebilir ve taşınabilir. Ancak unutulmamalıdır ki alkol böceklerin renklerini ve desenlerini bozmaktadır. Eğer renklenme ve desenlenme taksonomik açıdan önemli ise örnekler öldükten sonra kuru taşıma kaplarına alınarak laboratuvara getirilir. Bu örnekler 3-4 saat içerisinde iğnelenmelidir.
Aksi takdirde aşırı derecede kuruyabilirler ve iğneleme sırasında ciddi zarar görebilirler.
Uçmayan böcekler pens yardımıyla toplanabilirler. Bu böceklerin arasında Coleopterler, Hymenopterler, Hemipterler ve yeni pupadan çıkmış Dipterler bulunabilir. Bu böceklerin bazıları oldukça hızlı kaçabilirler. Bu nedenle oldukça dikkatli olunmalıdır. Öldürme ve saklama teknikleri uçan böceklerde uygulanan tekniklerle aynıdır.
Ceset incelenmeden ve taşınmadan önce entomolojik kanıtlar toplanırken, ceset yüzeyinde kolaylıkla görülebilen böceklerin dışında herhangi bir şeye dokunulmaması, elbiselerin ve cesedin pozisyonunun değiştirilmemesi son derece önemlidir.
Entomolog sadece ceset üzerinden ve etrafından kolay alınabilecek örnekler toplanmalıdır, özellikle pens ve diğer böcek toplama aparatları kullanılırken son derece dikkatli davranılmalıdır.
Örnek toplama sırasında cesede veya diğer delillere verilebilecek zararlar gereksiz soruların doğmasına ve spekülasyonlara neden olacaktır. Bu nedenle cesedin iç dokularında ya da elbiselerinde bulunan entomolojik kanıtlar otopsi sırasında diğer araştırmacılarla birlikte toplanmalıdır.
Yumurtalar ve çeşitli büyüklükteki larvalar (Birkaç yüz adet) toplanarak özel saklama solüsyonlarından birinde korunmalıdır (Saklama solüsyonları 5. bölümde verilecektir).
Aynı türe ait larvalar 10’ar ya da 20’şerli olarak saklama solüsyonları içine alınabilir.
Karışıklık olmaması için her saklama kabının hemen etiketlenmesi gerekir. Etiket üzerine, örnek sayısı, tarih, saat, toplandığı yer ve örnekleme sayısı yazılmalıdır. Diğer önemli bir husus etiketler daima kurşun kalemle yazılmalı ve mümkünse saklama solüsyonunun içine atılmalıdır.
Kurşun kalemle yazılan etiketler saklama sıvısından etkilenmez, ancak mürekkepli kalem sıvı içerisinde çözünerek akacaktır.
Adli entomologların çift etiketleme yapması tavsiye edilmektedir.
Saklama kabının dışına yapıştırılan etiketin silinme, düşme ve kaybolma ihtimali göz önüne alınmalıdır. Aynı zamanda çalışma sırasında içteki etiket çalışma kabına alınabilir. Böylelikle diğer örneklerle karşılaştırılırken örneklerin karışması önlenmiş olur.
Ayrıca tür teşhisi yapılan ve diğer özellikleri belirlenen türlerin kayıtları “Entomolojik Örnek Formu ve Örnek Teşhis Formuna” geçirilirken hata yapılma olasılığı azalacaktır.
Yeterli sayıda larva örneği doğru bir şekilde teşhis edilip, saklama solüsyonları içerisine alınarak etiketlendikten sonra, aynı türe ait yaklaşık olarak aynı boyutlardaki diğer örnekler, her biri önceden hazırlanmış larva yetiştirme kutuları içerisine alınır.
Saklama kaplarına ve yetiştirme kutularına teşhisi yapılmış veya en azından grupları belirlenmiş örneklerin alınması gerekir. Şüpheli örnekler ya da teşhisi yapılamamış larvalar özel taşıma kutularına alınarak laboratuvara getirilmelidir.
Bakınız: Olay yerindeki Sıcaklık ve Klimatik veri değerlerinin önemi
Larva taşıma kutuları 15 X 18 X 7 cm boyutlarında alüminyum plaklarda yapılır. Plastikten yapılmış hazır taşıma kutuları da kullanılabilir, fakat bu kutular kullanışlı değildir.
Her ne kadar her böcek grubu için farklı yetiştirme yöntemlerinin uygulanması gerekliyse de, kısa süreliğine predatör olmayan larvalar aynı kutularda toplanabilirler. Her kutu içerisine 30-60 kurtçuk için yaklaşık 90-120 gr sığır karaciğeri eklenmelidir.
Larvalar taşıma kaplarına alındığı zaman taşıma sırasında zarar görmemeleri ve besin kaynağından çok fazla uzaklaşmalarını engellemek için kutu tabanına bir miktar toprak koyulabilir veya ciğer üzerine derin kesikler açılabilir. Bu larvalara saklanacak bölgeler sağlayacaktır. Diğer taraftan besin kaynağından çıkabilecek kan ve diğer sıvıların larvalardan uzak tutulması gerekir.
Böyle bir durum söz konusu ise kutu tabanında kurutma kağıtları kullanılabilir. Ayrıca eğer plastik taşıma kapları kullanılıyorsa, larvaların sıklıkla havalandırılması gerekmektedir.
Yumurtalar larvalarla aynı şekilde toplanıp, taşınabilir ve yetiştirilebilir. Ancak canlı pupalar direkt olarak alt kısmına toprak alınmış taşıma kaplarına alınabilir. Bu kapların içerisine besin konulmasına gerek yoktur. Çünkü adli açıdan önemli böcek türlerinin pupaları beslenmez.
Olay yerinde örnek toplama çalışmaları sırasında sinek larvaları ile birlikte coleopter larvaları da toplanabilir.
Genellikle üç çift bacağının olmasıyla tanınan bu larvalarının birçoğu örnek kurtçukları üzerine predatördür. Bu nedenle mutlaka sinek kurtçuklarından farklı kaplar içerisinde toplanmalıdırlar. Bu larvaları laboratuvarda yetiştirmek için besin olarak ekstra kurtçuk toplanmalıdırlar.
Özel tuzaklara yerleştirilen, sığır karaciğeri ya da akciğeri bu larvalara kurtçuk toplamak için kullanılabilir. Üzerinde bir miktar kurtçuk bulunan ciğer 40C’de birkaç dakika tutulduktan sona coleopter larvalarına verilebilir.
Bakınız: Olay yerinin görsel ve entomolojik olarak değerlendirilmesi
Ceset üzerindeki ve ona yakın bölgelerde ki entomolojik örnekler toplandıktan sonra araştırmacı beslenmesini tamamlamış ve cesetten uzaklaşan örnekleri araştırmalıdır. Bu örnekler genellikle ceset üzerinden toplanan örneklerden daha ileri aşamadadırlar ve adi araştırmaların aydınlatılmasında son derece değerlidirler.
Eğer ceset açık bir alanda ise beslenmelerini tamamlayan larvalar 2,5 ile 5 cm arasında topak altına gireceklerdir. Bazen 6 m’ye kadar toprak altına girebildikleri tespit edilmiştir. Bu çeşitlilik büyük ölçüde çevre koşullarına ve türlere göre değişmektedir.
Genellikle tüm böcekler pupal evreye geçmek için vejetasyonu az olan ağaç köklerinden uzak yumuşak toprakları tercih ederler. Bu böcekler toprağın hafifçe kazılması veya kaldırılması ile toplanabilirler. Diğer tarafta bu örnekler küçük miktarlarda toprak elek üzerine alınıp elenerek de toplanabilir. Bu işlemler yapılırken oldukça dikkatli ve nazik davranılmalıdır.
Olay yerinden canlı olarak toplanan örnekler adli entomoloji laboratuvarında yetiştirilecektir.
Larval teşhisin doğrulanması ve ergin örneklerinde elde edilmesi açısından örneklerin yetiştirilmesi önemlidir. Bu prosedür küçük boyutlu larvalar ve yumurtalar içinde tekrar edilmelidir. Böylelikle hem ergin olacak hem de çeşitli evrelerde saklanan birçok örnek elde edilmiş olur.
Ölüm sonrası ilk dönemlerde vücut üzerinde böceklerin en yoğun aktivite gösterdikleri bölgeler burun, kulak, ağız ve göz açıklıkları ile travmanın olduğu yerlerdir. Deri üzerindeki açıklıklar, doğal vücut açıklıklarındaki kıllı bölgeler ve saçlar arasında birçok yumurta yığını bulunabilir.
Büyük yaralar yumurta yığınları ve aynı türe ait larvalar için oldukça uygun bölgeler, diğer taraftan açıkta olan genital ve anal bölgeler, özelliklede herhangi bir travma söz konusu ise birçok yumurta yığını ve larva içerebilir.
Bakınız: Adli Entomolog ve olay yerinde ceset değerlendirme süreci
Adli entomolog elbiselerde ve vücut içerisindeki entomolojik kanıtları otopsi sırasında toplamalıdır.
Bu çalışma sırasında adli patolog ve diğer adli araştırmacılarla birlikte çalışılmalıdır. Adli entomolog yalnızca ceset üzerinde ve etrafında aktif olan böceklere konsantre olmalı, bu örnekleri toplarken ceset üzerinde ve etrafında kanıt olabilecek hiçbir şeye zarar vermemelidir.
Adli entomoloğun diğer araştırmacılarla birlikte çalışması tavsiye edilir.
Yazı kaynağı olarak üniversite ders notları için düzenlediğim “Adli Entomoloji” ders notlarından derleme yapıldı, teşekkürler.