adli önemi olan böceklerin laboratuvarda yetiştirilmesi
Olay yerinden toplanan böceklerin laboratuvarda yetiştirilmesi entomolojik delillerin analizi açısından önemli bir işlemdir ve mutlaka her bir tür için gerçekleştirilmelidir.
Laboratuvarda örneklerin yetiştirilmesinin üç önemli amacı vardır; İlki olay yerinde toplanan örneklerin teşhisinin doğrulanmasıdır. Çoğu zaman özelliklede sinek larvalarında ayırt edici morfolojik farklılıkların bulunmaması teşhislerini zorlaştırmaktadır.
Bir böcek türünün ergininde larval formuna göre daha fazla ayırt edici morfolojik karakter gözlenir ve türlerin teşhisi daha doğru ve kesindir. Ancak larval formu çok belirgin bir şekilde ayıt edilebilen ve entomolog tarafından teşhisi yapılabilen formların laboratuvarda yetiştirilmesine gerek yoktur.
Bakınız: Farklı ortam özelliklerinde entomolojik kanıtlar nasıl toplanır?
İkinci neden ölüm sonrası geçen sürenin tahminini daha doğru bir şekilde yapılmasıdır. Çünkü laboratuvarda yetiştirilme sırasında gelişimi gözlenen ve gelişim süreleri belirlenen böcekleri olay yerinden yakalandıkları zaman hangi dönemde oldukları daha kesin olarak tahmin edilir.
Son olarak adli açıdan önemli böceklerin laboratuvarda yetiştirilmesi adli entomoloğa belirli çevre koşullarında böceklerin gelişimi hakkında oldukça değerli bilgiler sağlar ve bu bilgiler ileriki çalışmalarda rahatlıkla kullanılabilir.
Laboratuvar şartlarında böcek türlerinin yetiştirilmesi zor bir uygulamadır. Fakat adli öneme sahip birçok böceğin ihtiyaçları kolaylıkla karşılanabilir.
Adli entomoloji laboratuvarında böcek yetiştirme esnasında gerekli en önemli cihaz programlanabilir, sıcaklık, nem ve ışık sağlayan iklimlendirme kabinidir. Bu cihaz kolaylıkla bulunabilir ve pahalı olmaması nedeniyle tercih edilmektedir. Ancak eğer böyle bir cihaz bulunamıyorsa örneklerin oda sıcaklığında (27-300C) ve %80-90 nemli bir ortamda yetiştirilmesi mümkündür.
Akvaryumlar genellikle böceklerin yetiştirilmesi için kullanılmaktadır. Çünkü boyutları normal larval göçlere izin sağlamakta ve ışık periyodu kolaylıkla istenildiği gibi ayarlanmaktadır. Ayrıca yan camları kolaylıkla temizlenebilmekte ve özel sıvı veya tozlarla silindiğinde böceklerin tırmanarak kaçmasına engel olunmaktadır.
Yazı içeriğinde neler var?
Adli önemi olan böceklerin laboratuvarda yetiştirilmesinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus farklı akvaryumdaki örneklerin birbirine karışmasının önlenmesi ve farklı türlerin aynı akvaryumda toplanmamasıdır. Aynı şekilde böcek yetiştirme aşamalarında ergin evredeki böcekler larva, pupalarla karıştırılmamalıdır.
Birçok böcek türünün özellikle sinek larvaları üzerine predatör olabileceği unutulmamalıdır. Örneklerin karışması durumunda adli açıdan önemli birçok delil kaybolacaktır.
Entomolojik kanıtlar olay yerinden toplandığı zaman adli araştırmacı etraftaki böcek yumurtalarını toplar ve sayar.
Sayıları oldukça çeşitli olabilmektedir. Fakat büyük çoğunluğu sinek yumurtası yığınlarıdır ve genellikle gözler, burun, ağız, genital, anal bölge ve vücut üzerinde travma olan bölgelerde bulunur. Ne yazık ki entomolog olmayan birçok araştırmacı yumurtaların tamamını ya da birbirine benzediklerini düşünerek önemli bir kısmını kanıt arama sırasında atmaktadırlar.
Sinek yumurtaları yığın halinde bir arada bulunurlar ve tek olarak bulunan sinek yumurtalarının hangi guruba ait olabileceğini tahmin etmek oldukça zordur.
Yığın halinde bulunan yumurtalar aynı türe ait olacağı için yetiştirilme kaplarına birlikte alınabilirler. Tek olarak bulunan sinek yumurtaları ise diğerlerinden mutlaka ayrılmalıdır.
Bakınız: Adli Entomolog ve olay yerinde ceset değerlendirme süreci
Yumurtalar olay yerinden toplandıkları zaman temsili birkaç örnek %80’lik etil alkol ya da izopropil alkol içine alınarak etiketlenip saklanmalıdır. Alkol yumurtaların uzun süre saklanabilmesi için uygundur. Fakat bazı türler için özel saklama solüsyonları gerekebilir.
| A. Etil Alkol: Etil alkol en yaygın olarak kullanılan solüsyondur. Entomolojik çalışmalarda genel olarak %75 veya 80’lik etil alkol hem örneklerin öldürülmesi hem de saklanması için kullanılmaktadır. B. K.A.A.: Bu solüsyon 80 ml %95’lik etil alkol, 20 ml glisial asetik asit ve 10 ml kerosen karışımından oluşmaktadır. Bu solüsyon genellikle larval örneklerin öldürülmesinde kullanılmaktadır. Örnekler bu solüsyon içerisinde en fazla 12 saat tutulmalıdır. C. Kahle Solüsyonu: Bu solüsyon 30 ml %95’lik etanol, 12 ml formaldehit, 4 ml glisial asetik asit ve 60 ml distile su karışımından oluşmaktadır. Bu solüsyon genellikle ergin örneklerin öldürülmesi ve saklanmasında, larva örneklerinin saklanmasına yaygın olarak kullanılmaktadır. D. X.A.A.: Bu solüsyon 60 ml izopropil alkol, 40 ml ksilen ve 50 ml glisial asetik asit karışımından oluşmaktadır. Ancak çok yaygın olarak kullanılmaz. |
Entomologların unutmaması gereken önemli bir husus yumurtaların açılma süresi kısadır ve eğer henüz açılmamış yumurtalar varsa hemen saklama sıvısına alınmamalıdır, kısa bir süre daha bekletilmelidir. Tüm yumurtalar ve yumurta alınamamışsa, olay yerinden toplanan yumurta kabukları iyi saklanmalı ve düzgün bir şekilde kayıtları tutulmalıdır.
| A. Carnoy Fiksatifi: Bu solüsyon 30 ml %30’luk kloroform, 60 ml %95’lik etanol ve 10 ml glisial asetik asit karışımından oluşmaktadır. Yumuşak vücutlu sucul böceklerin öldürülmesi ve saklanması için oldukça uygun bir solüsyondur. Ancak kloroform içermesi nedeniyle yaygın olarak kullanılmaz. B. Etil Alkol: %90-95’lik etanol sucul böceklerin yumurta, larva ve pupalarının saklanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. C. Pampel Solüsyonu: Bu solüsyon 10 ml formalin, 30 ml etanol, 7 ml glisial asetik asit ve 53 ml distile su karışımından oluşmaktadır. Tüm sucul böcekler için kullanılmaktadır. D. Kahle Solüsyonu |
Olay yerinden toplanan yumurtaların saklama sıvılarına alınarak etiketlenmesi kadar önemli bir diğer durum canlı yumurtaların yetiştirilmek amacıyla en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmasıdır.
Yumurtaların gelişimlerine devam edebilmeleri için uygun ortamların sağlanması ve böylelikle türlerin doğru bir şekilde teşhisinin yapılması gerekir.
Birçok sinek türünde, yumurta evrelerinde türlerin belirlenmesi ve teşhislerinin yapılması olanaksızdır. Bazı türlerin özel yumurta yapıları elektron mikroskoplar ile belirlenmiş olsada, yumurtaların bu yöntemle ayrılması pahalı ve zaman alıcı olmakla birlikte uzmanlık isteyen bir yöntemdir. Bu nedenle yumurta evresindeki örneklerin laboratuvara getirilip yetiştirilmesi önemli bir aşamadır.
Neyse ki; yumurta evresindeki örneklerin taşınmasında çok fazla dikkat edilmesi gereken unsurlar yoktur, olabildiğince çabuk taşınmaları ve yüksek sıcaklıklardan korunmaları yeterlidir.
Laboratuvarda ise istenilen ortam kolaylıkla sağlanabilir.
Yazı kaynağı olarak üniversite ders notları için düzenlediğim “Adli Entomoloji” ders notlarından derleme yapıldı, teşekkürler.