Böceklerde pupa tipleri ve pupa döneminin detayları
Pupa Dönemi ve Pupa Tipleri
Pupa dönemi iç organların kaynaşarak ergine has şekil aldıkları bir nevi uyku dönemidir. Bu dönemde iç organların kaynaşması larvaya ait bazı organların yok olarak, yerine ergine ait olanların meydana gelmesine Histoliz olayı denir. Böcekler bu dönemde genellikle kuytu yerlerde saklanırlar. Bazıları son larva dönemini tamamlarken bir koza meydana getirir. Onun içinde pupa olur. Bazılarında çeşitli maddeleri birbirine yapıştırarak bir yuva meydana getirir. Pupaların hepsi yapıca birbirine benzemez. 3 ayrı tip ayırt edilir.
Serbest pupa: Bu tipte anten, bacak ve kanat izleri vücut üzerinde serbest olarak bulunur. Ergin hale gelince böcek pupa gömleğini sırt taraftan yırtarak dışarıya çıkar. (Coleoptera Hymenoptera, Diptera )
Mumya pupa: Bu tipte anten bacak kanat vücut üzerine yapışıktır. Ergin hale gelen böcek gömleğini sırttan yırtarak dışarı çıkar. Lepidoptera takımında. Bu takımdaki pupa tipine özel olarak Chrysalid adi verilir.
Fıçı pupa: Son larva döneminden pupaya geçişte gerçekte serbest olan pupa dışardan düzgün yüzeyli bir kap içersine kendini hapseder. Oval şekilli olan bu kap üzerinde enine daireler seklinde segment çizgileri bulunur. Bu nedenle Hymenoptera kozalarından kolayca ayırt edilir. Böcek ergin hale gelince fıçının tepesinde kapak seklinde kalkan bir kısımdan dışarı çıkar. Diptera takımı familyalarının çoğunda bu pupa tipi görülür.
Böceklerin Gelişme Dönemleri
Bir böceğin yumurta döneminden başlayıp ergin hale gelmesine kadar geçen süredir (Yumurta, larva, varsa pupa). Değişik gruplarda bu süre de değişir. Magicicada sepdemdecim (Homoptera) l7 yıl, Ephemeroptera takımında gelişme dönemi l yıl ergin dönem ise l veya 2 gündür.
Yukarıda açıklanan bilgiler ışığında bir böceğin genel olarak 4 farklı hayat dönemi bulunduğu anlaşılmaktadır. Kısaca özetlenirse, dişilerin bıraktığı yumurtalardan embriyo gelişimini takiben, holometabol böceklerde larva, hemimetabol böceklerde ise nimfler çıkar. Larva gelişimi değişik sayılarda deri değiştirilerek tamamlanır ve pupa (krizalit) safhasına geçilir. Pupa safhası tabiatta değişik çevrelerde tamamlanır. Olgunlaşan pupadan ergin birey doğar. Nimflerin gelişimi, yine deri değişimleri ile değişik sayılarda ortaya çıkan evrelerle tamamlanır. Olgunlaşan nimften ergin birey doğar. Larva ve nimfler hareketli olup beslenirler. Pupa safhası ise genelde hareketsizdir ve bu dönemde birey besin alamaz. Eşeysel olgunluğa sadece ergin safhada ulaşılır. Erginleşen bireyin büyüme süreci ilk dakikalarda tamamlanır ve bundan sonra bireyin vücut ölçülerinde herhangi bir ilave veya değişme meydana gelmez.
Deri değişimi: Böceklerde dış deri, kütikula ile sertleşmiş olup adeta bir dış iskelet vazifesi görür. Dış etkenlere karşı hayvanı koruyan bu yapı, diğer taraftan esnek olmaması nedeniyle büyümeye engel teşkil eder. Omurgalılarda da görülen bu durum karşısında gelişim sırasında gittikçe irileşen vücut, esnek olmayan eski derisini belli zamanlarda ve şartlarda terk etmek zorundadır. Bu olaya deri veya gömlek değişimi adı verilir. Canlı için son derece hayati önem taşıyan deri değişiminin sayısı böcek gruplarına göre farklılık gösterir. Apterygota’da 1, karasinekte 3, kelebeklerde 5, çekirgede 5, arıda 8, Ephemera da 22, Ağustosböceğinde 30 defa gömlek değiştirilir. Olay şöyle meydana gelir. Deri değişeceği zaman epicuticula ve exocuticula tabakası atılır. Epidermis yeni kutikulayı meydana getirir. Epidermis hücreleri arasındaki verson bezlerinin salgıları (exuvial sıvı) endokutikula içine salınır. Bu sıvı içindeki kitinaz ve proteinaz enzimleri ile endokutikula çözülür. Bu sıvı eksokutikulaya tesir etmez. Çözülen endokutikula tabakası epidermis üzerinde yeniden meydana gelen epikutikula ile eksokutikula arasında sıvı halde kalır. Eksokutikula bu sıvı üstünde adeta yüzer. Böcek ense tarafından çatlayan eksokutikula içerisinden sıyrılarak çıkar. Bu arada çözülen endokutikula sıvısının bir kısmını böcek tekrar geriye alır. Gömlek değiştirme olayı sadece verson bezi faaliyeti ile gerçekleşemez. Bu olayı yutak altında bulunan ve corpora allata adı verilen bir iç salgı bezinin salgısı meydana getirir. Deri değişimi ile larvada meydana gelen büyüme eskisinin iki mislidir.
Diyapoz: Diyapoz duraklama demek olup, bu dönemde böcekler faaliyetlerine ara verirler. Şartlar uygun olmadığı zaman böcekler bir duraklama, yani (Kuiskens) devresine girerler ve şartlar düzeldiğinde bu durum derhal ortadan kalkar. Diyapozda ise şartlar düzeldiğinde gerekli fizyolojik olaylar şayet tamamlanmış değilse böcek gelişimine devam edemez. Diyapozda endokrin salgı bezlerinin rolü önemlidir.
Böceklerin ömrü değişiktir. Bazılarında larva dönemi çok uzun, buna karşılık ergin kısa ömürlüdür (Ephemera). Gelişimin tamamlandığı her döneme döl veya nesil adı verilir. Bazı böceklerin bir yıl içinde birden fazla döl verdiği sık rastlanan bir olaydır. Senede bir nesil verenler univoltin, iki nesil bivoltin, çok nesil verenler ise polyvoltin olarak isimlendirilir.