Adli Entomoloji, Ümit Hancı
Adli entomoloji diye anılan ve böceklerin kanıt olarak kullanıldığı dal, son yıllarda ilginç ve büyük gelişmeler gösterdi. Adli Entomoloji veya mediko kriminal entomoloji, bir suçla ilgili adli araştırmalarda böcekderin kanı t olarak kullanıldığı bilim dalıdır. Dünyada böcekler 250 milyon yıldır, insanlar ise 300 bin yıldır varlar. Yeryüzünde 700 bin tane değişik tür böcek belirlenmiş . 10 milyondan fazla değişik tür olduğu da tahmin ediliyor.
Adli entomolog tarafından toplanan, saklanan ve analiz edilen böcekler, ölüm zamanı ve yeri için delil olarak kullanılır. Böcekbiinıciler, adli tıbbi araştırma takımının üyeleridir.
Pek çok yıldr ı göz, burun ve diğer deliklerde ve ceset üzerindeki yaraların olduğu yerlerde bulunan kurtçuklar, ölünün tiksindirici öğesi olarak düşünülürdü. Cesetler, genellikle yılcandı ktan sonra otopsi masasına konulurdu. Adli bilimlerde balistik, ateşli silah muayenesi, ısınk izleri, barut tozu kalmtısı, sıçramış karı analizi ve suç biliminin diğer elemanlan
çalışı lır, geliştirilir, ölüm yeri ile birlikte böcekler de ihmal edilirdi. Zamanla bazı bilim adamları, adli entomolojiyi araştırdı lar; bu alanda araştırma yapmanın gizli ve büyüleyici olduğunu düşündüler. Adli entomoloji, adli sistemde, suç araştırmaları nda, hem yaşayan (katil) hem de öleni incelemek için kullanılmakla beraber, sivil yanı da olan bir bilim
dalıdır. Depolanan yiyeceklerde kontaminasyonları (bulaşma) da araştırır. Adli entomolojinirı, çocuklarn kötüye kullan ı ıım (istismarı ), yaşlılara kötü muamele ve ihmal gibi kullanıldığı pek çok başka alanı da vardr.ı Yayımlanan olgularda, bazı ailelerin eşekarısı, balarısı gibi böceklerle, çocuklarnıı sokturdulcları saptanmıştır. Eşekansı veya balansı sokmalan, otomobil kazalarına da sebep olabilmektedir. Uçak kazalannda da böceklerden şüphelenilebilir; benzin hattı gibi temel yapılan tıkayarak kazalara sebep olabilirler. Bu nedenlerle, adli entomolog, kriminal araştırmalarda ölen kişinin ağız, boğaz ve burun deliklerini, otomobilin radyatör ve fanını araştırmalı dır. Cesedin yamndan veya etrafından böceklerin toplanması, ayrımı, muayenesi ve tarumlanması, adli entomolojinin işidir. Cesetteki kolonizasyon durumu, bölgesel böcekler ya da cesedin yan ında, içinde ya da üzerinde biriken necrophilous (ölü yiyen) böceklerin geli şimine bakılarak adli kararlar verilebilir.
Pek çok olguda, erişkin evredeki örrı eklere ihtiyaç vardır. Böceğin evresinden cesedin kaç gün önceye ait olduğu tahmin edilebilmektedir.
Profesyonel bir entomolog, böcek biyolojisinin yan ı sıra, böceklerin jeolojik dağılımını da bilmelidir. Bu, özellikle ölümün hangi yerde meydana
geldiğini saptamak için kullanılabilir.
Yazı içeriğinde neler var?
Adli tıp uygulamasında, ölüm zamanının tayini açısndan çok çe ı şitli kriterler ve yöntemler kullanılır. Bu yöntemlerin hiçbiri, ölüm sonrası zamanının belirlenmesinde her zaman güvenilir sonuçlar vermez. Özellikle cesedin dış ortamda kaldığı, çürümenin başladığı ve ilerlediği durumlarda, entomolojik incelemelerin ölüm zamanının belirlenmesindeki önemi artar. Yaplan birçok çal ı ışmada, adli soruşturma ve otopsi bulguları ile karşılaşıtrıldığında, entomolojik araştırmaların güvenilir bir yöntem olarak kabul edilebileceğinin gösterilmesi, ülkemizde de entomolojik ara ştırmalarm yaplmas ı ı ve adli tıbba uygulanmasnıın gerekliliğini ortaya koyuyor.
1235’te, Çinli Sung Tzu adındaki ölüm araştıncısı, bir Çin köyünde orak ile boğazı kesilerek öldürülen kişinin katilini araştırrnış ancak bulamamış . Sonunda bütün köylülerin oraklarını toplamış ve orakları bekletnıiş . Cesetteki böceklerle oraklardaki böcekler ayr ı ayrı karşılaştınlmış, katil orak böylece bulunmuş. Arutjuna adında bir bilim adamı, 1962’de Azerbaycan’da, kısmen iskeletleşmiş ve ileri derecede dağılmış bir olgu yayımladı . Deniz suyu ile dolu tank içinde bulunan cesette yap lan incelemede, ölümün 7 ile 10 gün önce oldu ğu ve daha sonra tarıka atı ldığı kanaatine vardı . Katilin daha sonraki itirafı da buna uymaktaydı . Cesette gözlemlediği bir pupa formunun, bir araba koltu ğunda görülmesi ile, cesedin bu arabayla taşmdığını da ortaya çıkardı . Greenberg, laborat-uvardaki böceklerin nası l geliştiğini, biriktiğini, süresi ilé ilgili bilgileri araştırarak, 1985 yılmda bazı olgular yayımladı . Greenberg, böceklerin nası l yok olduğunu buldu ve “Böcekler katilin itirafçısıdır.” dedi. ilk text book, 1986’da Smith tarafından “A Manual of Forensic Entomoloji” adıyla yaym-ılandı. Bu text book, entomologlar için çok iyi bir referanstır. Ayrıca entomoloji ve ölüm ile ilgili 1990’da bir rehber yayımlandı. Adli entomolojinin, mutlaka adli tı p üstüne süper ihtisas şeklinde olması gerekmiyor; bu ayrı bir doktora programıdır.
Adli entomologlar, genellikle cinayet davalarmda, ölüm sonrası dönemde çalışırlar. Larva boyutlarırun göz önüne alı nması gibi, türleri ayırmak için pek çok teknik kullanılır. Kalifiye bir entomolog, bir cesedin postmortem (ölüm sonrası) olası hareketlerini de saptayabiir (ceset ki şi öldükten sonra başka bir yere nakledilmiş mi?..).
Böceklerin coğrafi dağılımı da önem taşır. Bazı sinekler farklı yerlerde bulunur ve yumurtalarını bırakır. Ortamın kapalı veya açık olması; havanın güneşli veya kapalı olması, evreleri etidilemektedir. So ğuk ve sıcak ortamlarda farklı türler gelişmektedir. Souk yerlerde tipik kolonizasyon oluşmamaktadır. Tüm bunları göz önüne alarak, iyi bir entomolog, cinayet mahalli, cinayetin açık veya kapalı bir alanda işlenip işlenmediği ve cesedin başka bir bölgeye nakledilip edilmedi ği hakkında fikir sahibi olabilir. Ceset üzerinde hiç böcek olmaması, kişinin çok soğuk bir yerde öldüğünü veya aşırı bir şekilde yandığını veya kapalı bir konteynirda kaldığını düşündürebilir. Sarcosaprophagous sineklerin birçok türü, orman, kıyı, tepe, şehir gibi spesifik şartlara özgüdür. Bunlar, cesetle başka yerlere taşınabilir. Payne ile Mason, domuz leşlerinde Hymenoptera’ııın belirli türlerinin, cesedin
havada (ağaç üstünde), yerde, gömülü veya suda kalmas ına bağlı olarak tespit edildiğini, bu gözlemin cesedin kaldığı yeri gösteren ekolojik bir endikatör (gösterge) olduğunu bildirmiştir. Yine otomobil, gemi, otobüs… gibi araçlar, şaşırtıcı derecede entomolojik bulgu taşırlar ve ölenin yer değiştirmesi hakkında oldukça yararlı bilgiler verir. Değişik derinliklere gömülü cesetler kullanılarak yapılan bir çalışmada böcek aktivitesi sadece 0,3 m. derinliğe kadar gömülü olanlarda görülmüş, daha derine gömülenlerde aktivite görülmemiştir. Aşırı yağmurlu günlerde mezar üstündeki toprak nemli olduğunda, dişi sineklerin toprak yüzeyine yumurtladıkları ve yumurtadan çıkan immatür larvalarm cesede doğru aşağıya göç ettiği bildirilmiştir.
Entomolojik kanıtlar, tecavüz ve kötüye kullanım olaylarında da adli tıbba yardıma olur. Bu amaçla dışkı ve idrarla lekelenmiş çarşaflar, giysiler araştırılabilir. Bu mahalde, saptanan böce ğin sindirim sistemindeki kandan DNA tiplemesi yapılabilir. Bu tip incelemeler, toksikolojik analizler için de önem taşır. Toksikolojik inceleme için kan ve idrar örne ği almak, ancak ölümün erken dönemde mümkün olabilir. Fakat böceklerin larvalar ı zehirlenme olgularında bu analizler için kullarulabilmektedir. Adli entomoloji, elektron mikroskobu gibi yeni teknikler gerektiren bakIr bir çal ışma alanı dır. Bundan sonra, ölüm araştırmasnda “Entomolojik kan ı ıttoplama kiti” oluşturmak için çalışılmaktadır. Adli entomoloji konusunda ülkemizde henüz yeterli araştırma yapılmamıştır. Zengin bir biyolojik çevreye sahip olan ülkemizde, adli entomolojinin adli t ıp uygulamalarında kullamlması çok yararlı olacaktır.
Olgu 1: İngiltere’de bir fabrikanın arkasndaki parkta, 06:00 vardiya- ı sma gelen işçiler tarafından giysili kadın cesedi bulunur. Ilk incelemede ceset üzerinde böceğe rastlanmaz. Ilerleyen vakitte güne ş doğunca az miktarda yeşil bottle flies (uçan sinekler – Phaenicia Sericata) yaran ın etrafında görülür. Ceset kaldırılınca yumurtalar görülür. Önceki günün
iklim durumunun bilinmesi, blow flies (uçan sinek) aktivitesi için ideal olması ve erişkin uçan sineklerin gece aktif olmamas ı sebebiyle entomolog, cinayetin gece işlendii sonucuna ğ yanı . Bunu da tanıklann öleni en son gece yarısı gördüklerini söylemeleri doğrular.
Olgu 2: Washington yakınlarnda bir a ı ğustos sabahı yarı çıplak bir genç kadn cesedi bulunur. Boynunda ve gö ı ğsünde çok sayıda yara ve yaralarm etrafında da erişkin uçan sinek yumurtaları bulunur. Yumurtaları n disseksiyonunda embriyolojik gelişmeye rastlanmaz. Embriyolojik gelişimin olmaması da olayn sekiz saatten önce oldu ı ğunu gösterir.
Olgu 3: ilkbahar başlarında beyaz giysili bir erkek cesedi bulunur. Göğsünde ve sırtında çok sayı da küçük kalibreli mermi yarası vardır. Hafif çürüme belirtileri ve sol burnundan sol gözüne bulaşan kan vardır. Sol göz tarafında ince granüler bir materyal toplanır. Bunun uçan sinek yumurtaları olduğu anlaşılır. Büyümeleri beklenip incelendiğinde cochlioyia macaellaria olduğu anlaşılır. İklim durumları ve gelişimsel biyolojisinin bilinmesi ile kişinin 24-36 saat önce öldürüldüğü tahmin edilir. En son görenlerin de verdiği bilgiler bunu destekler.
Olgu 4: Amerika’nn güneyinde, kas ı ım ayı ortasında bir evden çıkan kötü koku nedeniyle polis çağrılır. Araştırmacılar genç, siyah bir kadının çürümüş cesedini bulurlar. Kurban, başına isabet eden tek kurşunla öldürülmüştür. Cesedin dikkatli muayenesi ile calliphora vicina’nm larvalan ve syntpesiomyia nudesita’nm larva ve pupalar ı bulunur. Olay yerinden
toplanan örnekler laboratuvarda incelenir. Hava ko şulları ve toprak ı sısı dikkate almdığında, ceset bulurımadan yirmi sekiz gün önce kurbanın öldüğü düşünülur. Kısa süre sonra sanık yakalanır ve kurbanı bulunduuğ günden yirmi sekiz gün önce öldürdü ğünü söyler. Bu olguda, sineklerin ve larva örneklerinin, kurbarun ölüm zamanını değerlendirmede güvenilir bir yöntem olduu anla ğ şılır.
KAYNAKÇA
Gordon, T., Shapiro, H.A., In Forensic Medicine: A Guide t, Principles, 2 nd ed., Chirchill Livingstone, Edinburg, London, Melbourne, New York 1982, pp. 42-61.
Hancı İ. H., Duman E. Ç., “Adli Entomoloji”, Cumhuriyet Bilim Teknik, S. 64, 19 Şubat 2000, s. 18-20. http://web.missouri.edu/cafnr/entomology/indexhtmj (Erişim tarihi: Aralık 1999).
http://web.niissouri.edu/cafnr/entomology/index.htn-d (Erişim tarihi: Aralık (19?? d.a.)).
http://www.forensic-entomology.com/ (Erişim tarihi: Aralık 1999).
http://www.uio.no/ -‘mostarke/forens_ent/forensic_entomol_pmi.shtng (Erişim tarihi: Aralık 1999).
http:// www.uio.no/ -mostarke/ forens_ent/ forensic_entomology.ht-ml (Erişim tarihi: Aralık 1999)
http://www.uie.no/—mostarke/forens—ent/introduction.shtrnl (Erişim tarihi: Aralık 1999).
Introna, F., Suman, T. W., Smialek, J. E., Journal of Forensic Sciences, 1, 1991, pp. 238-243.
Kamay, B. T., Adli Tıp, 2. Bask, Ankara Tıp Fakültesi Yaymian, Ankara 1959, s. 141-159.
Kashyap, V. K., Pillay, V. V., Adli Tıp Dergisi, 1990, S. 6, s. 173-179.
Savran B., Koç, 5., Çetin, G., Kolusay ın, Ö., “Adli Entomoloji”, Adli Dp Dergisi.
