Yazı içeriğinde neler var?
Adli böcek bilimi Florida Üniversitesinde Entomolog Jason Byrd tarafından “çürümüş cesetlerde yaşayan böcekler ve onların diğer arthropod akrabalarının adli araştırmalara yardım amacıyla kullanılması” olarak tanımlanmıştır. Adli entomoloji ya da adli böcek bilimi hukuksal açıdan bazı olayların aydınlatılmasında böceklerin kanıt olarak kullanılması olarak tanımlanır.
Adli entomolojinin 3 temel alanı vardır. Bunlardan birincisi insan çevresinde bulunan ve insan biyolojisini etkileyen böceklerle çalışır. Diğeri depolanmış taze besin ve yiyecekleri etkileyen böceklerle ilgilenir. Üçüncü çalışma alanı ise medikokriminal entomolojidir. Medikokriminal entomoloji beklenmedik ani ölümlerde, nedeni açık olmayan trafik kazalarında, ölüm yeri ve zamanı belirlemede, eklembacaklıların kullanım yollarını ve yöntemlerini araştıran bilim dalıdır.
Bir canlının ölümünden hemen sonra vücudunun fiziksel ve kimyasal kompozisyonunda önemli değişimler meydana gelmeye başlar. Bu değişimler çevresel koşulların imkân sağladığı ölçüde ölümden sonra geçen sürenin belirlenmesinde indikatör olabilmektedir. Ancak çevresel koşulların çürüme aşamalarını etkilediği durumlarda bu indikatörlerden faydalanmak imkânsız olmaktadır. Bu nedenle ölü bedenlerle direkt ya da dolaylı olarak etkileşim içinde olan hayvanlar, bitkiler ve mikroorganizmalar adli araştırmaların aydınlatılmasında özellikle son yıllarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Karasal çevre koşullarında taze, şişme, ileri çürüme ve kuru kalıntılar olmak üzere dört farklı çürüme aşaması tanımlanmaktadır. Ancak bazı durumlarda farklı terimler de kullanılabilmektedir. Örneğin aquatik koşullarda çürüme Batma, Yüzerek şişme, Yüzerek çürüme, Bozulma, Yüzen kalıntılar ve Batmış kalıntılar olmak üzere altı aşamaya ayrılmaktadır.
Orta boylu sineklerin bulunduğu geniş bir familyadır. Tüm dünyada yayılış gösteren bu familyanın 1000’e yakın türü teşhis edilmiştir. Ev sinekleri ve et sinekleri ile birlikte adli çalışmalarda en önemli sineklerdir. İnsanlarla iç içe yaşama son derece adapte olmuş bu böcekler proteince zengin maddelerin bozulduğu yerleri yaklaşık 2 km mesafeden bularak hemen yumurta bırakırlar. Bu familya yeşil renkli sinekleri (Phaenica cinsi), mavi renkli sinekleri (Calliphora cinsi) ve oyucu kurt sineklerini (Cochliomyia cinsi) içermektedir. Adli açıdan önemlerine ek olarak bu familya besin zincirinde ve omurgalı cesetlerinin parçalanmasıyla ekolojik dengenin sürekliliğinin sağlanması açısından son derece önemlidirler.
Oldukça geniş bir familya olan Sarcophagidae’nin 2000’in üzerinde teşhis edilmiş türü bulunmaktadır. Paleartrik Bölgede ise yaklaşık olarak 330 türü bilinmektedir. Tropikal ve sıcak bölgeler de dâhil olmak üzere tüm dünya üzerinde temsil edilen bir familyadır. Erginler nektara yöneldiklerinden, sıklıkla çiçekler üzerinde bulunmaktadırlar. Ergin sinekler diğer tatlı besinlerle de beslenmektedirler. Familyanın Latince ismi “Et Yiyen” anlamına gelmektedir. Larvalarının her türlü hayvansal materyalle beslenmesi nedeniyle familyaya bu isim verilmiştir. Cesetle beslenmelerine ek olarak, kokuşmuş ve tamamen çürümüş etlerle de beslenmektedirler. Birçok türünün miyazis etkeni olduğu ve birçok hastalığın mekanik vektörleri oldukları bilinmektedir. Et sineklerinin birçok türünün diğer böceklerde, özellikle Hymenoptera ordosuna ait türlerde ve omurgalılarda parazit olarak yaşadıkları bilinmektedir. Bir türü ise ormanlarda zararlı tırtıllarla doğal savaşta yararlı olduğu tespit edilmiştir.
Ev sinekleri Dünya çapında yayılış gösteren oldukça geniş bir familyaya sahiptirler, Dünya üzerinde yaklaşık 3000, Palearktik Bölgede ise 800 türü bilinmektedir, fakat birbirlerine çok benzediklerinden sistematik olarak ayrılmaları oldukça zor olmaktadır. İnsanlarla iç içe yaşadıklarından birçok tür doğal yaşam alanından çok farklı olan ortamlarda yaşamaya adapte olabilmektedir. Karasineklerin adli ve medikal açıdan oldukça büyük önemleri vardır. Buna ek olarak bir türünün Afrika uyku hastalığının vektörü olduğu bilinmektedir. Karasineklerin habitat seçimi, davranışları ve besin tercihleri oldukça çeşitlilik göstermektedir. Çünkü ergin bireyler çürümekte olan bitkisel ve hayvansal materyallerle, bitki polenleriyle, dışkıyla hatta kanla bile beslenmektedir. Bu beslenme farklılıkları yayılışlarını doğrudan etkilemektedir. Bu beslenme alışkanlıkları ve insanlarla iç içe yaşamaları nedeniyle typhoid, anthrax ve birçok hastalık etkeninin taşınmasında rol oynamaktadırlar.
Peynir sinekleri yalnızca 69 türden oluşan küçük bir familyadır. Fakat dünya üzerinde sıcaklığa bağlı olarak büyük farklılıklar gösterirler. Erginleri metalik mavi-siyah renkli, 2,5- 7 mm. büyüklüğündedir. Peynir sinekleri çok zararlı böcekleridir. Yumurtalarını yağlı et, peynir, insan ve hayvan derileri üzerine ya da girintilerine bırakırlar. Genellikle yumurtalarını koymak ve beslenmek için protein bakımından zengin kaynakları tercih ederler. Peynir sineği ismi peynirlerde gözlenen bir türden kaynaklanmaktadır. Larva anal segmentine ve ağız parçalarını bir araya getirerek halka şeklinde bir yapı alıp daha sonra açılarak sıçrama şeklinde bir hareket yapar. Bu hareketle 3-4 cm.’lik larva lateral olarak 8-10 cm hareket edebilir. Bu zıplama davranışı etkili bir kaçma mekanizma olarak kullanılır aynı zamanda göç de yapabilmektedirler.
Bu sinekler kanat kaidelerinde iyi gelişmiş bir çift pulcuğun ve baş iskeletlerinde kendine özgü skleritlerin düzeninin olması ile tanınırlar. Tezek sinekleri dünya çapında 250 tür Palearktik Bölgede ise 100 tür ile temsil edilmektedirler. Tezek sinekleri kırmızı ya da sarı renkli yoğun kıllı bir vücuda sahiptirler. Boyları10 mm kadar olabilir. Bazı türleri çürümekte olan hayvansal ve bitkisel materyallere yönelirler ve larvaları çoğunlukla çürümüş cesetlerde gözlenir. Scathophaga cinsinin larvaları tezeklerle beslenir fakat çürüyen cesetler üzerinde de tespit edilmişlerdir.
Sepsidler dünya çapında yayılışa sahiptir. 240 türle temsil edilen bu familya, birey sayısı bakımından da oldukça zengindir. İnce ve narin vücut yapıları ile karıncalara benzerler. Başları yuvarlak, vücutları parlak siyah, pembemsi veya kırmızımsı renkli sineklerdir, kanat uçları koyulaşmıştır. Büyüklükleri 4 mm.’den büyük olmaz. Başın bir boyun ile toraksa bağlanması, abdomenin ilk segmentinin bel gibi bir yapı kazanması ile karakteristik bir vücut yapısı kazanmışlardır. Bu özellikleri ile kolaylıkla ayırt edilebilmektedirler.
Küçük tezek sinekleri, kozmopolitan bir dağılışa sahiptirler. Palearktik Bölgede 200’e yakın türle temsil edilmektedir. Oldukça küçük yapılı olan bu sineklerin boyları 1-5 mm. arasında değişir. Siyah ya da koyu kahverengi renkli bu sinekler, arka Tarsuslarının kaide segmentlerinin kısalmış ve genişlemiş olmasıyla diğer sineklerden ayrılırlar. Taksonomik karakterleri olan kanat damarlanmaları ve bacak yapıları teşhis edilmelerinde önemli özellikleridir.
Silahlı sinekler 5 ila 20 mm. arasında büyüklükte teşhis edilmiş 250 tür ile temsil edilmektedirler. Ergin bireyler yabani arılar gibi kahverengi ya da yeşil koyu zemin üzerine sarı veya beyaz şeritler taşırlar. Savaşçı sineklerin antenleri üç parçadan oluşmaktadır ve en uç segment uzamış, uzun kıllarla kaplanmıştır. Ergin sinekler sıklıkla çürüyen bitkisel ve hayvansal materyaller kadar nektarlı bitkilerin ve nemli vejetasyonun üzerinde bulunurlar.
Kamburlu sinekler dünya çapında 2500 türe sahip geniş bir familyadır. Vücut yapılarının çok farklı olması, birçok türünün kanatsız olması ve ekolojik uyumlarının çok farklı olması nedeniyle sınıflandırılmaları zor olmaktadır. Büyüklükleri 0,5-6 mm arasında değişmektedir. Özellikle yandan bakıldığı zaman toraks kısmının kambur şeklinde görülmesi, kanadın ön üç damarının kalınlaşması ve tüm enine damarların körelmesi ile kolaylıkla tanınırlar.
Sık ve pul şeklindeki kıllanmaları, özellikle kanatlarındaki kıllanmalar nedeniyle güve gibi görünürler. Ayrıca kanatların abdomen üzerinde çatı gibi durması bu izlenimi arttırmaktadır. Dünya çapında yayılış gösteren bu familyanın 90’ın üzerinde teşhis edilmiş türü bulunmaktadır. Oldukça küçük canlılardır boyları 3-4 mmkadardır. Larvalar nemli ortamlarda gelişirler ve boyları 10 mm.’ye kadar ulaşabilmektedir.
Syrphidler genel olarak çiçeklerle alakalıdırlar ve şekerli besinler ile beslenirler. Larvası avcılık, detritivorluk ve otoburluk olmak üzere çeşitli şekillerde beslenir.
Leş Kınkanatlıları oldukça geniş bir familyadır ve dünya çapında dağılıma sahiptirler. Dünya üzerinde 1500, Palearktik Bölgede ise 700 türü bilinmektedir. Bazı türleri özellikle Nichophoruscinsine bağlı türler besin kaynaklarını ya da buldukları cesetleri toprak altına sakladıkları için ölü gömenler olarak isimlendirilmektedirler. Silphidler genellikle orta büyüklükte, tipik olarak 10–35 mm. büyüklüğündedirler. Her ne kadar erginler çeşitli büyüklükte ve renklerde olsalar da belirli fiziksel karakterler sınıflandırılmalarında kullanılmaktadır.
Bu ailenin üyeleri aynı zamanda kuru et böcekleri, halı böcekleri veya yağ böcekleri adını almaktadır. Dünya çapında bilinen 500 türü vardır, bunların yaklaşık olarak 250’si Palearktik Bölgede yaşamaktadır. Dermestidler genellikle küçük böceklerdir. Vücutları uzun yoğun kıllı olan larvaları 5-15 mm., erginleri ise 2-12 mm. büyüklüğündedir. Bu böcekler karakteristik bir savunma özelliği olan, bacaklarını ve antenlerini vücutlarında bulunan oyuklara çekme yetenekleri ile diğer böceklerden kolaylıkla ayırt edilebilirler.
Scarabaeidae’den sonra tür sayısı bakımından en zengin familyadır. Çeşitli habitatlarda geniş çaplı yayılışa sahip böceklerdir. Palearktik Bölgede yaklaşık olarak 5000 türü bulunmaktadır. Genellikle küçük boyutlu, erginler 1-25 mm. büyüklüğündedir. Çok az türü kırmızı, mavi ve yeşil renklidir. Bu böcekler abdomenlerinden insan derisini tahrip eden bir sıvı fışkırtırlar. Çok iyi uçucudurlar, akşamları sürü halinde uçarlar. . Cesetlere yönelen birçok tür karakteristik bir şekle sahiptir.
Oldukça geniş bir familya olan Histeridae dünya çapında 3000’nin üzerinde türe sahiptir. Bunlardan yaklaşık 1000 tür Palearktik bölgede yayılış göstermektedir. Histeridler genellikle küçük böceklerdir. Nadiren 10 mm. büyüklüğü aşarlar. Bu böcekler parlak siyah bazen de metalik yeşil renkte olabilmektedirler. Elitraları kısa ve kare şeklindedir. Abdomenin son iki segmenti açıkta kalmaktadır. Bu nedenle dorsalden bakıldığında 3 uzun bölüme ayrılmış gibi görülürler. Bu böceklerin antenleri hem testere hem de topuz şeklindedir.
Yaklaşık olarak dünya üzerinde 3500 türü vardır. Bunların 3000’e yakını Palearktik bölgede yayılış gösterir. Birçok türün vücudu kısalmış tüylerle kaplıdır ve sıklıkla parlak renklidir. Erginler 3-12 mmbüyüklüğündedirler. Baş genellikle kanat taslaklarından daha dar olan pronotumdan daha geniştir. Buda kanat taslakları ile baş arasında daralmış bir görünüm vermektedir. Anten tipleri bu familyada oldukça çeşitlidir.
Saklanan böcekler oldukça küçük bir familyadır. Yaklaşık olarak 50 türü Palearktik bölgede geniş yayılış göstermektedir. Scarabaeidae familyası ile aşırı benzerlik gösterdiklerinden bazı araştırmacılar bu familyayı alt familya olarak kabul etmektedirler. Trogidler 5-20 mm. büyüklüğünde oldukça belirgin görünümlüdürler. Genellikle oval, uzun vücut yapıları ile mayıs böcekleri gibi Scarabeidlere temel olarak benzerlik gösterirler. Ancak bu böcekler genel olarak kahve renkli ve dorsum üzerinde siyah desenlere sahiptirler.
Mayıs böcekleri dünya çapında 19.000 tür, Palearktik bölgede 9.000 tür ile Coleopterlerin en geniş familyasıdır. Bu familyanın üyeleri oldukça çeşitli büyüklük, vücut yapısı ve renklenmeye sahiptirler. Ayrıca biyolojileri, ekolojileri ve davranışları da oldukça farklılık gösterir. Bu familyaya bağlı birçok tür leş, feçes ve kadavralarla beslenebilmektedir. Bunun yanı sıra çiçeklerle, meyvelerle, canlı bitki ve ağaçlarla beslenenleri de vardır. Bazıları tarım bitkileri ve depo ürünleri üzerinde zararlıdır.
Oldukça geniş ve kozmopolitan yayılışa sahip bir familyadır. Dünya üzerinde 2500, Palearktik bölgede ise yaklaşık 1000 türü vardır. Önemli ölçüde renklenme ve vücut yapısı bakımından çeşitliliğe sahiptirler. Büyüklükleri 4-12 mm. arasında değişmektedir. Büyük çoğunluğu ayırt edici bir şekilde topuz antene sahiptirler.