Adli çalışmalar içinde böceklerin kullanılması
Böcekler genellikle ölümden sonra cesede ulaşan ilk canlılardır ve çok hızlı bir şekilde kolonize olurlar. Adli çalışmalar içinde en çok egale edilen ve en gizemli bilgilerin saklı olduğu masum dostlarımızı göz ardı ediyoruz, daha dikkatli olmak gerekiyor.
İnsan ya da hayvan leşleri birçok canlı için büyük bir besin kaynağıdır ve çürüme sırasında etrafındaki fauna hızlı bir şekilde değişir vücut çürüme başlangıcında iskelet haline dönene kadar birçok değişime uğrar bu çürüme sırasında fiziksel biyolojik ve kimyasal değişimler meydana gelir.
Yazı içeriğinde neler var?
Çürüme aşamalarının her birinde farklı böcek türlerinin cesede yöneldiği görülür. Bazı böcek türleri yumurtlamak ya da besin olarak kullanmak amacıyla cesede yönelirken bazıları da diğer böceklerin yumurta, larva ya da erginleriyle beslenmek için cesede yönelir.
Adli çalışmalar sürecinde ölümden haftalar, aylar ya da daha uzun süre sonra bulunan böcek kanatları ölüm zamanının belirlenmesinde kullanılabilecek tek metottur.
Böcekler dikkate değer bir şekilde ceset üzerinde kolonize olmaktadırlar, bazı türler ölümden oldukça kısa bir süre sonra cesede yönelirler, bazıları aktif çürüme aşamasında gözlenirler ve bazıları ise deri ve kemikler kuruduğu zaman cesede yönelirler. Böcekler ceset kendileri için çekici olmadığı zaman kalıntılar üzerinde kolonize olmazlar.
Böcekler kalıntılardan göç ettikleri zaman daha önce orda bulundukları hakkında önemli kalıntılar bırakırlar. Bunların arsında en önemlileri son larval derileri boş pupa kılıfları ve koruyucu membranlarıdır.
Ceset kalıntılarının kendisi de adli çalışmalar çerçevesinde önemli bir kanıttır, bazı türler kalıntıları terk ettiğinde diğer grupların kolonize olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle adli entomolog cesede ulaştığı zaman sadece ceset üzerinde bulunan böcekleri toplamayacak daha önce kolonize olmuş ve göç etmiş böceklerin kanıtlarını da toplayacaktır.
Aynı zaman da normalde orda olması beklenen fakat bulunmayan türleri de not etmelidir, bu bilgi sayesinde doğru bir şekilde ölüm zamanı belirlenebilir ancak mevsim, coğrafik bölge, habitat ve güneş ışığı gibi birçok faktör göz önüne alınmalıdır.
Ölüm gerçekleştikten birkaç dakika sonra böcekler cesede yönelirler. Yapışkan sinekler ilk olarak ceset üzerine gelen türlerdir ve bu grubun türleri cesede yönelme bakımından büyük farklılık gösterirler. Yapılan araştırmalarda bazı türlerin yaklaşık 65 km uzaktan cesedi fark ederek yöneldikleri tespit edilmiştir.
Cesede yönelmede görünüş, renk, koku ve diğer özel faktörler rol oynamaktadır. Yumurta bırakmada ise besinin yoğunluğu ve nem birinci derecede önemli faktörlerdir. Diğer taraftan bir dişi ceset üzerine yumurta bırakmaya başladığı zaman ceset diğer dişi bireyler için daha da çekici olmaktadır ve kısa bir sürede büyük sayıda yumurta kolonileri gözlenecektir. Bu davranış türün hayatta kalma şansını arttırmak bakımından evrimsel bir strateji olarak düşünülmektedir.
Ayrıca çok sayıda kurtçuk kolonisi ısı artışına neden olarak birçok böceğe karşı savunma sağlayabilmektedir.
Vücut çürüdüğü süre içerisinde bazı türler için daha çekici olurken bazı türler için daha az çekicidir. Örneğin yapışkan sinekler ölümden kısa bir süre sonra cesede ulaşırken çürümenin ileri safhalarında ceset üzerinde gözlenmezler.
Yapılan bir araştırmada aynı familyaya ait Calliphora vicina ve Lucilia caesar fare cesetleri üzerinde tespit edilmişlerdir. Calliphora vicina ölümden birkaç dakika sonra cesede ulaşırken Lucilia caesar ağaçlık bir bölgede 76 saat açık bir alanda ise 48 saat sonra cesede ulaşmıştır.
Aynı araştırmanın diğer bir ilginç sonucu, canlı hayvanlara saldırdığı ve myiasis’e neden olduğu bilinen Lucilia illustris’in ceset üzerine 60 saat sonra geldiği ve yumurta bıraktığı tespit edilmiştir.
Adli çalışmalar neticesinde beklenmeyen bir diğer sonuç yapışkan bir sinek türü olan Phormia regina’nın İngiltere’nin kuzey kesimde ölümden bir ya da iki gün sonra ancak cesede yöneldiği tespit edilmiştir. Araştırmacılar ilk 24 saat içersinde ceset üzerinde hiç örnek toplayamazken 48-72 saat arasında önemli ölçüde örnek toplamıştır.
İngiltere’nin güney kesiminde ise ölümden birkaç dakika sonra erginlerin gözlendiği fakat iki gün içersinde henüz yumurta bırakmadıkları tespit edilmiştir.
Yapışkan sineklerin ceset tercihleri de farklılık göstermektedir, örneğin Calliphora vomitoria oldukça büyük cesetleri tercih ederken Lucilia richardsi’nin fare gibi küçük leşlerde kolonize oldukları gözlenmiştir.
Yapışkan sinekler diurnal türlerdir ve genellikle geceleri dinlenirler. Bu nedenle yumurtalar genellikle gece bekletilir ve ertesi güne kadar vücut içersinde depo edilir.
Yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre ışık altına bırakılan rat leşi üzerine bazı yapışkan sinek türlerinin az sayıda yumurta bıraktığı tespit edilmiştir. Ancak bu oldukça nadir gözlenen bir durumdur ve doğal bir davranış değildir.
Sineklerin yumurtlaması sıcaklıkla güçlü bir ilişki içerisindedir ve genellikle 10 oC’nin altında veya yumurta bırakılacak bölge güneş ışığı almadıkça gerçekleşmez.
Yazı kaynağı olarak üniversite ders notları için düzenlediğim “Adli Entomoloji” ders notlarından derleme yapıldı, teşekkürler.